Titanyum dioksit E171 koduyla bilinen bir gıda katkı maddesidir. Gıdalarda nem tutucu, renklendirici ve boyar madde olarak kullanılmaktadır. Özellikle beyaz renkli gıdalarda renk ve parlaklığı artırır. E171’in yüksek oranda kullanıldığı ürünler şekerlemeler, hazır tatlılar, sakızlardır. Ayrıca, beyaz un, sofra tuzu, kabartma tozu gibi ürünlerde de kullanılır. Bu maddenin nem çekici özelliğinden yararlanılır, gıdanın raf ömrünü artırır. Ayrıca endüstride titanyum dioksit, diş macunları, güneş kremleri, nemlendiriciler, şampuanlar, deodorantlar ve tıraş kremleri gibi pek çok üründe kullanılır. Güneş pilleri, kendi kendini temizleyebilen boyalar, buğu tutmayan camlar ve çevresel arıtma gibi uygulama alanları da bulunur. Avrupa’da 1970’li yıllardan bu yana ve halen kullanılan E171’in kullanımının yasaklandığı ve yasaklanmasının tartışıldığı ülkeler var. 

Titanyum dioksit minerallerinin kullanıldığı gıdalarda vücutta depo edilmeyip parçalanmadan vücuttan atıldığı, bu sebeple de titanyum dioksitin zararlı olmadığı belirtilir. Karşıt görüşler, nem tutma özelliğinin vücudun su dengesini bozduğu, uzun vadede vücutta biriktiği ve DNA tahribatına sebep olduğu yönündedir.

Gıda katkı maddesi titanyum dioksitin (E171) plasentadan geçebildiğini biliyormuydunuz.

İnsan sağlığına zararlı olduğu yönünde endişeler bulunan gıda katkı maddesi titanyum dioksitin plasentayı geçerek anne karnındaki bebeğe ulaşabildiği anlaşıldı. İnsanlarda karaciğer ve dalakta biriken E171 kodlu maddenin daha önce yapılan deneylerde farelerin gelişimini olumsuz etkilediği kanıtlanmıştı.

Şeker, sakız, dondurma, diş macunu gibi çok sayıda üründe renklendirici olarak kullanılan E171 hakkında yapılan son araştırmalar, katkı maddesinin anne karnında gelişmekte olan fetusa kadar ulaşabildiği gösterdi.

Fransa'da yürütülen çalışmada nano boyutlardaki tanelerinin, normalde filtreleme işi gören plasentadan geçebildiği anlaşıldı.

Ayrıca   solunum yoluyla titanyum dioksite maruz kalan fabrika işçilerinde yapılan bir çalışmanın sonucunda titanyum dioksit maruziyeti ile akciğer kanseri veya sağlığa herhangi bir olumsuz etki arasında bir ilişki tespit edilememiştir  Yine de titanyum dioksitle birlikte silika ve asbeste maruz kalan işçilerin akciğer fonksiyonlarında düşüş ve akciğerin süngerimsi dokusunda hafif kalınlaşma gözlenmiştir. Burada  akciğer üzerindeki olumsuz etkiye silika ve asbestin neden olmuş olması muhtemeldir. Ancak titanyum dioksitin akciğere olumsuz etkisinin ihtimali bile Kanada İş Sağlığı ve Güvenliği Merkezi’nin (CCOHS), titanyum dioksit kullanımı ve maruziyetini en aza indirmek için eğitimler ve mesleki hijyen programları önermesine neden olmuştur.

 TİTANYUM DİOKSİT ( E171 ) NERELERDE KULLANILAN KATKI MADDESİDİR ?

Titanyum dioksit Gıda endüstrisinde nanoparçacıklar; gıdaların tat, doku ve besin değerlerini iyileştirmek için kullanılır. Özellikle nem ve gaz geçişine izin veren dayanıklı ve gıdayı sıcaklık değişimlerinden koruyan ambalaj üretiminde, hatta gıdanın kalitesinde bozulmaları tespit eden ve sinyal veren akıllı ambalajlarda nanoparçacıklardan yararlanılır  1908 yılında salata yağıyla karıştırılıp beyaz boya olarak kullanılmasından bu yana titanyum dioksit ve nanoparçacıklarının; ilaçlardan havacılığa, kozmetikten gıdalara, inşaatlardan biyomedikal uygulamalara pek çok kullanım alanı bulunur   Beyaz rengi ve opak görüntüsünden dolayı boya, kâğıt, plastik, mürekkep, kaplama malzemesi, diş macunu ve gıda boyası üretiminde beyaz pigment olarak kullanılır  Aşınmaya ve kırılmaya karşı direnci sayesinde ortopedide yapay eklem, plaka ve vida, ortodontide diş teli ve implantı, kardiyovasküler ve beyin cerrahisi cihazlarında yapay kalp bileşenleri, zımba telleri ve stent olarak kullanıma sahiptir Titanyum nanoparçacıklarının kapsül gibi kullanılarak kemoterapi ilaçlarını vücuda taşıdığı ve kanser hücreleri ile karşılaşıldığında ilacı saldığı ilaç taşıma sistemleri bulunur.

GIDALARDA KULLANILMASI GÜVENİLİR Mİ ?

Titanyum dioksit ve nanoparçacıklarının gıda endüstrisinde çeşitli alanlarda kullanılması, gıda güvenliğiyle ilgili birçok tartışmayı beraberinde getirmiştir. Amerika Birleşik Devletleri Gıda ve İlaç Dairesi’ne göre (FDA) titanyum dioksitin gıdalarda renk katkı maddesi olarak kullanılabilmesi için miktarının gıdanın ağırlığının %1’ini geçmemesi gerekir. Yine FDA’ya göre gıdalarda renklendirici olarak kullanılacak titanyum dioksit içeriğinde; kurşun miktarı milyonda 10 birimi, arsenik miktarı milyonda 1 birimi, antimon miktarı milyonda 2 birimi, cıva miktarı ise milyonda 1 birimi aşmamalıdır  

Avrupa Gıda Güvenliği Otoritesi’nin (EFSA), 2016'da yaptığı çalışması sonucunda, ağız yoluyla yani gıda tüketimi ile alınan titanyum dioksitin parçacık boyutundan bağımsız olarak emilimi ve doku ve organlar tarafından kullanılabilirliğinin oldukça düşük olduğu ve büyük bir kısmının boşaltım ile atıldığı bildirilmiştir. Bu nedenle insanların gıdalardaki titanyum dioksit ve nanoparçacıklarına maruz kalma değerlerine ilişkin verilerin endişe yaratmadığını belirtmiştir.

Ancak  EFSA’nın 2021 yılında mevcut verileri toplayarak titanyum dioksit ve parçacıklarını tekrar değerlendirdiği raporu, titanyum dioksit partiküllerinin emiliminin düşük olmasına rağmen baştaki konsantrasyonlarının yarısına düşene kadar geçen süre yani yarılanma ömürleri uzun olduğu için vücutta birikebileceğini göstermiştir. Genotoksisite yani DNA hasarı veya mutasyonuna sebep olma üzerine gerçekleştirilen araştırmada ise titanyum dioksitin DNA sarmal kırılmalarına ve kromozomal hasara neden olma potansiyeline sahip olduğu ancak gen mutasyonlarına neden olma potansiyeli olmadığı sonucuna ulaşılmıştır. Kesin kanıtlar bulunmamasına rağmen gelişmiş teknolojiler ile elde edilecek yeni verilere dayanarak titanyum dioksitin genotoksik etkisi tamamen göz ardı edilememiştir.  Dolayısıyla EFSA, titanyum dioksitin bir gıda katkı maddesi olarak güvenli kabul edilemeyeceği sonucuna varmıştır.

2020 yılında Fransa Titanyum Dioksit ( E171 ) içeren gıdaların ihracat ve ithalatını yasaklama kararı almıştır. 2022 yılının Agustos ayında  ise Avrupa Komisyonu Titanyum Dioksit ( E171) Katkı maddesi olarak kullanımı yasaklamıştır.

Türkiye Cumhuriyeti devleti ise Avrupa ve Diğer ülkelerin tespitleri sonucu Türk Gıda Kodeksi Katkı Maddeleri Yönetmeliğine göre 13 ekim 2023 tarihinde değişiklik yapılarak resmi gazetede yayınlandı 01 nisan 2024 tarihinde Titanyum Dioksit (E171) katkı maddesi yasaklanacaktır.

OSMAN IŞIK

GIDA MÜHENDİSİ